یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که انقلاب صنعتی اول به ما می‌آموزد، این است که تحولات فناورانه، نیازمند تحول در الگوهای حکمرانی است. سیاستمداران، در پاسخ به چالش‌های جدید آهسته عمل می‌کنند. آنها سعی می‌کنند قدرت را متمرکز کرده و روش‌های قدیمی‌تر و شناخته شده‌تر کنترل را دنبال کنند؛ اما فناوری تغییرات را لاجرم با سرعت غیر قابل مهار ادامه می‌دهد و نظم مرسوم توافقات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را بازآرایی می‌کند. این امر نه‌تنها برای انقلاب صنعتی اول، بلکه برای اکنون ما نیز صدق می‌کند. بنابراین، انقلاب فناورانه، به نظریه جدیدی از حکمرانی نیاز دارد.
در مقابل این پیش‌زمینه، تعداد بسیار کمی از سیاستمداران می‌توانند در مورد چگونگی استفاده از فناوری برای بهتر شدن جامعه صحبت کنند. بحث در خصوص اینکه دولت خیلی بزرگ باشد یا خیلی کوچک باشد، یک بحث قدیمی است. سوال این است که آیا دولت مدرن، به اندازه کافی چابک است تا بتواند نوآوری، رقابت و شکوفایی گسترده‌ای را در اقتصاد جدید تقویت کند؟ برای رسیدن به این هدف، دولت‌ها باید خود را پیرامون تکنولوژی‌های جدید، فرهنگ‌ها و مدل‌های عملیاتی که درحال حاضر به صورت ارگانیک درحال تکامل هستند، مجددا ساماندهی کنند. امروزه جوامع بشری به‌دنبال افزایش استقلال، آزادی عمل و دستیابی به سطح بیشتری از امکانات توام با حفظ منافع خود هستند، همین امر نهادهای اداره‌کننده جامعه را در مقابل حجم زیادی از مسوولیت‌ها و کنش‌ها و انتظارات ناشی از تعاملات و روابط قرار می‌دهد؛ در سال‌های اخیر شاهد ظهور فناوری‌هایی هستیم که تاثیرات بسزایی در جامعه و کارکردهای آن برجای گذاشته است. تعامل و ایجاد ارتباطات بر پایه شبکه‌ها و داده‌ها، استفاده از بسترهای رسانه‌ای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و… از جمله فناوری‌های نوظهوری هستند که سبب ایجاد تغییراتی از جنس نظمِ نوین در زندگی بشر شده است. با این همه، این موضوع که ساختارهای اداره‌کننده جامعه در مواجهه با فناوری‌های نوظهور چگونه باید نقش‌آفرینی کنند تا منفعت عمومی تضمین شود، در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. تنظیم گری مفهومی است که ابتدا در ادبیات علوم اقتصادی معرفی شد، رفته‌رفته در تمامی حوزه‌های پژوهشی علوم انسانی گسترش یافت و امروزه به یکی از مهم‌ترین نقش‌های دولت‌ها بدل شده است. از دیرباز، دولت‌ها در مواجهه با تقابلات انتفاع رسانی میان منفعت عمومی و منافع شخصی، در ساختارهای خدماتی و اقتصادی خصوصی به‌دنبال راهکارهایی نوآورانه بوده‌اند. برنامه‌ریزی و تلاش دولت‌ها برای حفظ و ارتقای منفعت عمومی به کمک طراحی سیاست‌های مداخله‌گرانه و وضع مقررات را می‌توان به‌عنوان تعریفی کلی از تنظیم‌گری مدنظر قرار داد. در حقیقت رفتار تنظیم‌گرانه ترکیبی از سیاست‌ها و قوانین است که با هدف حفظ نفع عمومی در مقابل فعالیت‌های خصوصی مانند فعالیت‌های صنعتی و تجاری از جانب دولت یا نمایندگان دولتی اجرا(انجام) می‌شود. عموما، طراحی و اجرای سیاست‌های تنظیم‌گرانه از طریق نهادهای ذیل دولت پیاده‌سازی می‌شود. در عصر حاضر، با رشد چشمگیر فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، دولت‌ها همواره با چالش‌هایی در حوزه تنظیم‌گری مواجه بوده و هستند، نظارت بر آنچه در عصر کلان‌داده در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرد و تنظیم‌گری هوشمند و چابک متناسب با هر سرعت و پویایی وقایع در عصر دیجیتال از جمله این چالش‌هاست. دولت‌ها در مواجهه با چالش‌های عنوان شده، معمولا با توجه به ظرفیت‌های موجود اقدام به وضع مقررات جدید و افزایش شبکه‌های نظارتی می‌کنند. اما پاسخ به این سوال نیز حائز اهمیت است؛ با نگاه به ظهور فناوری‌های جدید و پیامدهای گسترده اجتماعی آنها، این پرسش مطرح می‌شود که آیا رویکردهای سابق دولت‌ها برای تنظیم‌گری به (معنای طراحی، وضع قوانین و پیاده‌سازی و نظارت پسینی)، همچنان بهترین مسیر است؟ همان‌طور که برای مقابله با یک ساختار مخرب و منفی، طراحی ساختاری قوی‌تر لازم است، دولت‌ها در حوزه تنظیم‌گری نیز برای صیانت از منفعت عمومی در مواجهه با فناوری‌های نوظهور نیازمند ابزارهای تنظیم‌گری مبتنی بر فناوری هستند؛ توگویی عصرجدید نیازمند خط‌مشی‌هایی است که به زبان فناوری بیان و اجرا می‌شوند.اکنون، بخش غیرقابل‌انکاری از اقتصاد دیجیتال در سیطره رسانه‌های نوین و پلت‌فرم‌های دیجیتال صوت و تصویر قرار گرفته است؛ مسلما به همان اندازه که اکنون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک رسانه تاثیرگذار و فراگیر از سوی حاکمیت ملی به مثابه تهدید یا تخریب تلقی می‌شود، رادیو نیز در اوان معرفی عمومی، چنین ارزیابی می‌شد؛ زمانی که پانصد سال پیش، انقلابی در صنعت چاپ رخ داد، نیز موجب واکنش از سوی حاکمیت‌ها شد. حتی زمانی که کبوترهای خانگی یک فناوری اولیه برای حمل یک پیام بودند، نمونه‌هایی از واکنش‌ها و کنترل‌ها وجود داشته است! بنابراین، در طول تاریخ، هر شیوه جمع‌آوری یا انتقال اطلاعات جدید، موجب واکنش خاص خود از سوی حاکمیت شده است. دست بر قضا، دامنه اثرگذاری این رسانه‌ها در دورانی که جهان با همه‌گیری کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، به مراتب بیشتر شده است. اقبال به استفاده از آموزش‌های الکترونیکی، استفاده از اکران‌های آنلاین سینمایی و پخش فیلم و سریال‌های نمایش خانگی بر بستر پلت‌فرم‌های رسانه‌ای دیجیتال مثال‌هایی هستند که همگی ما کم و بیش با آنها برخورد داشتیم. نظر به اینکه در کشور ما نیز استفاده از پلت‌فرم‌های رسانه‌ای دیجیتالی درحال رشد است و افراد در سنین مختلف و با مقاصد مختلف را در بر می‌گیرد، اهمیت و لزوم تنظیم‌گری در فضای رسانه‌های صوت و تصویر بیش از پیش مطرح می‌شود. تجربیات کشورهای دیگر در حوزه تنظیم‌گری رسانه‌ای نشان می‌دهد که نهادهای تنظیم‌گر هنگام مواجهه با چالش‌ها، اگر ابتکار عملی متناسب با شرایط از خود نشان ندهند، قطعا دچار مشکلاتی خواهند شد که در تعارض با حفظ منافع عمومی است. برای مثال در جریان تیراندازی در دو مسجد، در کشور نیوزیلند فرد ضارب با استفاده از سرویس پخش آنلاین فیس‌بوک، تصاویر حمله به این دو مسجد و تیراندازی به افراد حاضر را به‌صورت برخط به اشتراک گذاشت. این موضوع سبب واکنش‌های بسیاری در سراسر دنیا شد. فیس‌بوک پس از وقوع این اتفاق و اعمال فشارهای اجتماعی و دولتی، اعلام کرد که برای جلوگیری از اشاعه خشونت در فضای مجازی، با سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه و همکاری با واحدهای تحقیقاتی در دانشگاه‌ها، تکنیک‌های شناسایی ناهنجاری‌های رفتاری را در پخش آنلاین توسعه می‌دهد و در همین راستا به‌زودی سیاستی را اجرا می‌کند که به‌صورت بهنگام نسبت به پخش آنلاین صحنه‌های حاوی خشونت جلوگیری کرد. بر این اساس نهادهای تنظیم‌گر در جست‌وجوی اقدامات اثرگذارتر به مدد مجهزشدن به ابزارهای فناورانه هستند؛ ابزارهایی که گاه به اندازه چند مصوبه و لایحه تنظیم‌گرانه موثر می‌افتند. در این راستا و به منظور تسهیل گذار به رویکردهای نوین تنظیم‌گری در جهان، سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی(ساترا) به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر رسانه‌های نوین در کشور به‌دنبال تدارک برگزاری رویدادی با عنوان فناوری‌های تنظیم‌یار است تا با استفاده از ایجاد پیوند میان مسائل مربوط به حوزه تنظیم‌گری رسانه‌های برخط و اتکا بر ظرفیت نخبگان و شرکت‌های دانش‌بنیان بومی بتواند به کمک این راه‌حل‌های فناورانه در مسیر هوشمند سازی مداخلات سیاستی و اهتمام نسبت به حفظ و صیانت از منافع عمومی شهروندان گام بردارد.
محمدیاسین فتحی
شتاب‌دهنده تنظیم یار(ایستگاه نوآوری شریف)
یک دیدگاه بنویسید